ไม้พุทธประวัติ...หว้า

หว้า Eugenia cumini Druce.

ชื่อพื้นเมือง ชื่อบาลี ชื่อวิทยาศาสตร์ ชื่อสามัญ ชื่อวงศ์ ถิ่นกำเนิด สภาพนิเวศน์ การขยายพันธุ์ ประโยชน์

หว้าขี้แพะ (เชียงราย), ไม้ห้า (ภาคเหนือ) ชมฺพู (ชัม-พู), ชมฺพวํ (ชัม-พะ-วัง) Eugenia cumini Druce Jambolan Plum, Java Plum, Black Poum, Black Plum Mytaceae พบในเอเชียเขตร้อนจากอินเดียถึงมาเลเซีย ชอบขึ้นในดินอุดมสมบูรณ์และอากาศค่อนข้างชื้น สามารถขึ้นได้ตั้งแต่ป่าดิบใกล้ทะเลขขึ้นไปถึง เขาสูงไม่น้อยกว่า 800 เมตร เพาะเมล็ด นก ค้างคาว กินผลแล้วถ่ายมูลมีเมล็ดติดอยู่ จึงช่วยในการกระจายพันธุ์ได้อีกทางหนึ่ง เปลือกต้นต้มน้ำดื่มรักษาบิด ใช้อมแก้ปากเปื่อย ผลดิบแก้ท้องเสีย เมล็ดลดน้ำตาลในเลือด แก้ท้องเสีย ใช้ถอนพิษจากการกินเมล็ดแสลงใจ ผลสุกเป็นผลไม้ ใช้เตรียมน้ำปานะ เนื้อไม้ ใช้ทำสิ่งก่อสร้างที่อยู่ในที่ร่ม

หว้า ฮินดูเรียก "จามูนะ" หรือ "จามาน" เป็นพืชไม่ผลัดใบ ในพุทธประวัติกล่าวถึงต้นหว้าถึง 2 ตอน
ตอนแรก ตามเสด็จพระราชบิดาไปพระราชพิธีแรกนาขวัญ
เมื่อครั้นพระเจ้าสุทโทธนะ พระราชบิดาของเจ้าชายสิทธัตถะ เสด็จไปทรงประกอบพิธีแรกนาขวัญ ได้นำพระราชบุตรซึ่งมีอายุ 8 ขวบ ไปด้วยและให้ประทับอยู่ใต้ต้นหว้าใหญ่ บรรดาพระพี่เลี้ยง นางนม ต่างพากันไปดูพิธีแรกนาขวัญกันหมด พระกุมารจึงนั่งสมาธิ และบรรลุถึงปฐมฌาน เป็นเหตุที่น่ามหัศจรรย์ยิ่งนัก แม้ว่าตะวันจะบ่ายคล้อยไปแล้ว ร่มเงาของไม้หว้าก็ยังบดบังให้ความร่มเย็นแก่พระองค์โดยปรากฎเป็นปริมณฑลตรงอยู่ ประดุจเงาของตะวันตอนเที่ยงตรง

อีกตอนหนึ่ง พระพุทธเจ้าทรงแสดงปาฏิหาริย์ ปราบทิฏฐิมานะชฏิลชื่ออุรุเวลกัสสปะ
พระฤๅษีอุรุเวลกัสสปะได้ทูลนิมนต์ภัตตากิจ พระพุทธองค์ตรัสให้ไปก่อนแล้วจะตามไป จากนั้นเสด็จเหาะไปนำผลหว้าใญ่ประจำทวีปป่าหิมพานต์ แล้วกลับไปสู่ที่โรงเพลิงก่อนที่กัสสปะชฎิลจะไปถึง

หว้า เป็นต้นไม่ขนาดใหญ่ ทรงพุ่มกลมหนาทึบ เป็นไม้ในสกุล "Eugenia " คือพวกเดียวกับกานพลู ชมพู่ อยู่ในวงศ์ " Myrtaceae " พืชต้นนี้ ลำต้น เปลาตรง แตกกิ่งก้าน ปลายกิ่งห้อยลง ใบ เดี่ยว ออกตรงข้าม ใบอ่อนจะมีสีแดงเรื่อและบาง รูปรีหรือรูปไข่กลับ ปลายแหลมโคนมน ผิวใบเป็นมัน ใบแก่ค่อนข้างหนา มีต่ำมน้ำมันอยู่ทั่วไป ดอก ช่อ ออกเป็นกระจุกตามกิ่งเล็กๆ กลีบเลี้ยงรูปถ้วย กลีบดอกสีขาวร่วงง่าย มีกลิ่นหอมอ่อนๆ ผล รูปไข่ ผลอ่อนสีเขียว เมื่อผลแก่สีออกชมพูแดง แก่จัดสีดำ มี 1 เมล็ด